۱۰ کارگردانی که در وطن خود ممنوع الکار شدند

سانسور، توقیف و ممنوع‌الکار شدن در طول تاریخ سینما و در بسیاری از کشورهایی که سیستمی مستبد دارند اتفاق افتاده است. سینما یکی از هنرهایی است که با زبان هنری می‌تواند به مبارزه با استبداد و بی‌عدالتی برخیزد. در این مطلب از معرفی کارگردان ، به سراغ معرفی کارگردان های ممنوع الکار رفته‌ایم؛ کارگردان‌هایی که در وطن خود ممنوع‌الکار شده‌اند.

کارگردان های ممنوع الکار

دولت‌ها و نهادهای مذهبی کشورها به عنوان ناظر مطلق سینما تصمیم می‌گیرند که مردم چه فیلمی را تماشا کنند و چه فیلمی مناسب تماشای عمومی نیست. به قول جرج برنارد شاو نمایشنامه نویس ایرلندی، سانسور برای این به وجود آمده که هیچکس نتواند مفاهیم و سازمان‌های فعلی را زیرسوال ببرد. به چالش کشیدن مفاهیم موجود باعث پیشرفت شده، و به ایجاد سازمان‌های جدید منجر می‌شود. درنتیجه اولین شرط پیشرفت از بین بردن سانسور است.

ژان ماری تنو ؛ کشور کامرون

یکی از کارگردان های ممنوع الکار شناخته شده، ژان ماری تنو (Jean-Marie Teno) یکی از پرکارترین کارگردانان و فیلمسازان آفریقایی است که در سال ۱۹۵۴ در کامرون متولد شد. او با استفاده از فرم‌ها و سبک‌های جدید، مشکلات سیاسی و اجتماعی پسا استعماری کشورش کامرون را به تصویر می‌کشد. تنو برا فیلمسازی درباره مشکلات اجتماعی در سال ۱۹۷۸ از کامرون به فرانسه مهاجرت کرد؛ چرا که احمد آهیجو در راس قدرت بود و سرکوب شدیدی در کامرون حکمفرما بود. پس از آهیجو، از سال ۱۹۸۲ پائول بیا ریاست جمهوری کشور تمامیت‌خواه کامرون را به عهده گرفته است.

جعفر پناهی و محمد رسول اف ؛ ایران

جعفر پناهی، کارگرپان و فیلمساز ایرانی که فیلم‌هایی همچون بادکنک سفید، تاکسی، طلای سرخ، آینه و دایره را در کارنامه خود دارد و جوایزی همچون جایزه دوربین زرین کن و خرس نقره‌ای برلین را دریافت کرده است. او در سال ۱۳۸۸ دستگیر و زندانی شد و به ۶ سال حبس تعزیری و ۲۰ سال محرومیت از فیلم‌سازی، ۲۰ سال محرومیت از فیلم‌نامه‌نویسی، ۲۰ سال محرومیت از سفر به خارج از ایران و ۲۰ سال ممنوعیت از هر نوع مصاحبه با رسانه‌ها و مطبوعات داخلی و خارجی محکوم شد.بسیاری از فیلم‌های او تصویری انتقادی از مشکلات جامعه ایرانی ارائه می‌دهند.

از دیگر کارگردان های ممنوع الکار محمد رسول‌اف کارگردان مستقل ایرانی و از هنرمندان شیرازی معاصر است. تاکنون هشت فیلم ساخته و فیلم‌هایش جوایز متعدد بین‌المللی دریافت کرده‌اند. فیلم «لرد» او جایزه بخش نوعی نگاه از جشنواره فیلم کن ۲۰۱۷ و آخرین فیلمش، شیطان وجود ندارد، خرس طلایی جشنواره برلین را دریافت کرد. رسول‌اف به همراه پناهی در سال ۱۳۸۸ در حال ساخت فیلمی بودند که به همراه کلیه عوامل حاضر در محل فیلم‌برداری بازداشت شدند. رسول‌اف به ۵ سال حبس محکوم شد که در دادگاه تجدیدنظر محکومیتش به یک سال کاهش پیدا کرد. او ممنوع‌الخروج است و فیلم‌هایش اجازه نمایش ندارند.

پیتر واتکینز ؛ انگلستان

پیتر واتکینز (Peter Watkins) فیلمساز و کارگردان انگلیسی است که یکی از پیشگامان سبک مستند درام است. تقریبا در تمام فیلم‌های واتکینز از عناصر دراماتیک و مستند استفاده شده است که به تشریح حوادث تاریخی یا حوادث آینده‌ای نزدیک می‌پردازد. از جمله فیلم‌های او می‌توان به پارک مجازات (Punishment Park) اشاره کرد که نقدی بر احکام قضایی دادگاه‌های آمریکا علیه معترضان جنگ ویتنام در دهه ۱۹۷۰ است که شدیدا مورد انتقاد قرار گرفت. فیلم بازی جنگ (The War Game) فیلمی ضدجنگ بود که پخش آن در بریتانیا ممنوع شد. گرچه به نسبت دیگر کارگردانان دیگر ممنوعیت گسترده بر کارهای واتکینز اعمال نشد اما همواره جزو آثار بحث‌برانگیز بوده‌اند.

لوکینو ویسکونتی ؛ ایتالیا

لوکینو ویسکونتی (Luchino Visconti) کارگردان مشهور ایتالیایی یکی دیگر از کارگردان های ممنوع الکار است که فیلم‌هایی همچون شیفتگی (Ossessione)، زمین می‌لرزد (The Earth Will Tremble)، شب‌های روشن (White Nights)، یوزپلنگ (The Leopard)، احساس (Senso) و فیلم روکو و برادرانش (Rocco and His Brothers) را در کارنامه خود دارد. اولین فیلم بلندش، شیفتگی را که بر اساس داستانی از جیمز کین به نام پستچی همیشه دو بار زنگ می‌زند در سال ۱۹۴۳ ساخت که در ایتالیا ممنوع شد. فیلم حتی توسط فاشیست‌ها از بین رفت، اما ویسکونتی نسخه‌ای از آن را پنهان کرده بود. او در سال ۱۹۴۴ توسط گشتاپو زندانی هم شد اما پس از آزادی دوباره مشغول به فیلمسازی شد.

یان شوانکمایر ؛ جمهوری چک

یکی دیگر از کارگردان های ممنوع الکار یان شوانکمایر (Jan Švankmajer) فیلمساز و هنرمند سبک سورئال چک است که نه تنها کی از برترین کارگردان‌های سورئال محسوب می‌شود بلکه از معدود افرادی است که با رژیم کمونیست مستبد جمهوری چک مبارزه کرد. او الهام‌بخش هنرمندان بزرگ دیگری از قبیل تیم برتون، تری گیلیام و برادران کوای بوده ‌است. فیلم خاطرات لئونارد, () که فیلمی کوتاه استاپ‌موشن از نقاشی‌های داوینچی و تصاویری از زندگی واقعی بود به دلیل نقد ضمنی کمونیست ممنوع شد.به او اعلام شد که در فیلم‌هایش حقیقت و تخیل را ادغام نکند، او این درخواست را نادیده گرفت و در نتیجه به مدت ۷ سال با ممنوعیت ساخت فیلم‌های انیمیشنی مواجه شد. پس از اجازه به کار مجدد قبول کرد از آثار ادبی فیلم بسازد اما باز هم  از تصاویر انتزاعی استفاده کرد تا رژیم مستبد و سرکوبگر را نقد کند. این بار فیلم کوتاه او ابعاد دیالوگ (Dimensions of Dialogue) به دلیل نشان دادن شکست سیاست کمونیست سانسور و سپس ممنوع شد.

سرگئی پاراجانف ؛ شوروی

سرگئی پاراجانف (Sergei Parajanov) کارگردان روسی ارمنی بود که با فیلم سایه‌های نیاکان فراموش شده (Shadows of Forgotten Ancestors) و رنگ انار (The Color of Pomegranates) خدمت بزرگی به سینمای جهان کرده و اوج کار زیبایی شناختی پاراجانف به حساب می‌آیند. سینمای او را در دسته سینمای شاعرانه، هنری و جهان‌شمول به شمار می‌آورند و سبک فیلمسازی او را ترکیبی از آندری تارکوفسکی و پیر پائولو پازولینی می‌دانند. فیلم‌های پاراجانف علیه قوانین واقع‌گرایانه سوسیالیسم بود به همین دلیل بسیاری از فیلم‌های او از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۳ در شوروی ممنوع یا از پخش آن جلوگیری شد.حتی برخی از فیلم‌های او گم شد و خودش نیز در سال ۱۹۷۳ با اتهاماتی همچون رشوه و همجنس‌گرایی زندانی شد. نهایتا او را عنصر نامطلوب سینما نامیدند و از کار کردن در این حوزه تا اواخر دهه ۱۹۸۰ منع شد. او نهایتا در سال ۱۹۹۰ بر اثر سرطان درگذشت.

دوشان ماکاویو؛ صربستان

دوشان ماکاویو (Dušan Makavejev) کارگردان و فیلمنامه‌نویس صرب (یوگوسلاوی سابق) بود که یکی از پیشگامان موج سیاه یوگسلاوی و از نوآوران سینمای دهه شصت و اوایل دهه نود میلادی بود. موج سیاه سینمای یوگسلاوی  شیوه‌ غیرسنتی فیلمسازی بود که با طنز سیاه به بررسی انتقادی جامعه آن زمان می‌پرداخت. فیلم رازهای ارگانیسم (Mysteries of the Organism) ماکاویو در سال ۱۹۷۱ ساخته شد که در داخل و خارج از یوگسلاوی ممنوع و علیه او پرونده‌ای تشکیل شد. ماکاویو مجبور به ترک کشور و مهاجرت به اروپا شد. پس از آن او در کشورهای دیگر مشغول به فیلمسازی شد اما تنها شش فیلم ساخت زیرا برای ساخت آثار دیگرش کمکی دریافت نمی‌کرد.

فریتس لانگ ؛ آلمان

یکی دیگر از کارگردان های ممنوع الکار فریتس لانگ (Fritz Lang) کارگردان سرشناس اتریشی آلمانی است که از معروف‌ترین سینماگران اکسپرسیونیست آلمانی به شمار می‌رود. انستیتو فیلم بریتانیا او را «استاد تاریکی» نامیده است. لانگ در مجموعه فیلم‌های دکتر مابوزه که در دهه ۱۹۲۰ و اوایل دهه ۱۹۳۰ ساخت، کاراکترها، شخصیت‌ها و رویدادهایی از دوران ناسیونال سوسیالیسم (دوران نازی) را که بعدها به جرگه تاریخ پیوستند، به تصویر کشیده است. او فیلم‌های مشهور متعددی را پیش از حکومت حزب نازی ساخت اما پس از آن فیلم‌هایش ممنوع شد. فیلم شهادت دکتر مابوزه (The Testament of Dr. Mabuse) او ممنوع شد. هیتلر و یوزف گوبلس (وزیر تبلیغات آلمان نازی) از او خواستند برای آن‌ها فیلم بسازد اما او این پیشنهاد را رد کرد که همین کار موجب شد زندگی‌اش نیز در معرض خطر قرار گیرد. او مجبور به مهاجرت شد و پس از مهاجرت به آمریکا در هالیوود شروع به فیلمسازی کرد.

لوئیس بونوئل ؛ اسپانیا

لوئیس بونوئل (Luis Buñuel) کارگردان اسپانیایی مکزیکی، یکی از پیشگامان جنبش سورئالیسم آوانگارد بود که به عنوان یکی از برترین کارگردان‌های دنیا شناخته می‌شود. سانسوری که در ابتدا بونوئل با آن مواجه شد، در واقع در کشور زادگاهش نبود، بلکه در فرانسه رخ داد؛ جایی که مقامات فرانسوی فیلم سگ اندلسی (Un Chien Andalou) را که در فرانسه با سالوادور دالی ساخته بود توقیف کردند. اما بعدها فیلم ویریدیانا (Viridiana) را در حالی ساخت که به دولت اسپانیا گفته بود می‌خواهد یک سریال مکزیکی بسازد. این فیلم در اسپانیا توسط فرانکو، رهبر دیکتاتور این کشور ممنوع شد. او یکی از بزرگ‌ترین کارگردان‌های اسپانیایی بود که در دوران فرانکو ممنوع الکار شد. فیلم ویریدیانا دو سال پس از مرگ فرانکو در اسپانیا اکران شد.

نظر شما درباره این کارگردان های ممنوع الکار چیست؟ اگر به سینما و تلویزیون علاقمند هستید، ما هر هفته لیست و فیلم و سریال های مختلف را برای سلیقه‌های متفاوت به شما پیشنهاد می‌دهیم.