لباس اقوام بلوچ؛ جلوه‌ای رنگارنگ از اصالت و هنر

لباس بلوچی یکی از زیباترین لباس های سنتی ایران است. پوشش هر منطقه در دنیا نشان‌دهنده فرهنگ و سنت آن منطقه است. در ایران نیز این فرهنگ و سنت در هر منطقه بر نوع پوشش آن تاثیر گذاشته است. قصد داریم در بخش مد و فشن مجله ویتال ، قدم به دنیای رنگارنگ اقوام و منطقه‌های ایرانی بگذاریم و شما را با پوشش زیبای هر منطقه آشنا کنیم. امروز به سراغ لباس بلوچی رفته‌ایم که که جزو گران‌ترین لباس های سنتی در ایران است.

سرزمین مردم بلوچ ، معروف به بلوچستان سرزمینی است که میان کشورهای پاکستان، ایران و افغانستان تقسیم شده‌ است. بیشتر مردم بلوچ در ایالت بلوچستان پاکستان، استان سیستان و بلوچستان ایران و ولایت قندهار و نیمروز و ولایت زرنج افغانستان مقیم هستند. جمعیت زیادی از بلوچ‌های ایران نیز در استان سیستان و بلوچستان کرمان (نرماشیر، ریگان، فهرج، قلعه گنج، جیرفت ، کهنوج ،رودبارجنوب ، منوجان )، خراسان رضوی و خراسان جنوبی (نهبندان و سرخس)، هرمزگان (جاسک؛ سیریک و بشاگرد)، لارستانو بندر عباس ، بندر لنگه ، و استان یزد و شمال ایران در استان های گرگان و گلستان و مازندران زندگی می‌کنند.

لباس بلوچی

لباس بلوچی یکی از گران‌‌ترین لباس‌های سنتی ایران است. مشخصه اصلی لباس بلوچی سوزن‌دوزی است که گرچه قدمت دقیق آن مشخص نیست اما نقوش روی سفال‌های کشف شده از هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد شباهت بسیار زیادی به نقوش لباس بلوچ دارد که همین موضوع باعث محبوبیت و شهرت این سوزن‌دوزی‌ها در دنیا شده است.

نقش‌های سوزن‌دوز لباس بلوچی هندسی است که به چند دسته تقسیم می‌شود و هر یک سمبل و معنا و مفهومی دارند. از جمله نقش‌های کیهانی، گیاهی، حیوانی و حاشیه‌ای. نقوش کیهانی که نشان‌دهنده درخشندگی، نیک اقبالی، تلالو هستند و معمولا به صورت تک‌ رنگ سوزن‌دوزی می‌شوند. نقش‌های حیوانی به صورت انتزاعی و تخیلی است؛ از نقوش حیوانی به کارگرفته شده در بلوچ دوزی می‌توان از نقش‌های پنجه پلنگ (سمبل قدرت)، طاووس (نشان جاودانگی و زیبایی)، بال کبوتر (نماد عشق) نام برد.

تکنیک های سوزن دوزی

در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان از تکنیک های مختلفی برای دوخت لباس بلوچی استفاده می‌شود:

۱) پریواردوزی

نوعی سوزن‌دوزی است که بخیه‌های دوخته شده روی پارچه پس از اتمام کار حالتی شبیه به مخمل پیدا می‌کند. این نوع سوزن‌دوزی بیشتر در ایرانشهر، فنوج، سرباز و نواحی اطراف رواج دارد.

۲) خامه‌ دوزی

خامه دوزی یکی از تکنیک های سوزن‌دوزی لباس بلوچی است که با نخ ابریشم نتابیده با استفاده از تکنیک شمارش تارها بر روی پارچه‌های کرپ نازک و تترون، نقوش هندسی دوخته می‌شود و معمولا از یک رنگ در دوخت آن استفاده می‌شود. این دوخت در منطقه سیستان رایج است.

۳) نقش پرکار

نقش و دوخت پرکار در اطراف خاش، زاهدان و میرجاوه بسیار مرسوم است. نقوش کاملا هندسی دردوخت پرکار، که با کوک‌های ریز به شکل زاویه‌های ۹۰ درجه پر می‌شوند، شکل می‌گیرند. که به دوخت توپردوزی معروف است.

۴) نقوش چاپی

اخیرا برای راحتی، سرعت و سهولت در سوزن‌دوزی نقش‌های مورد نظر را بر روی پارچه‌ با استفاده از مهر‌های چوبی چاپ می‌شوند و سپس نقوش سوزن‌دوزی می‌شوند. این تکنیک دوخت در چابهار و قصرقند بیش‌تر رایج است. رنگ‌های نقوش سوزن دوزی در این مناطق بسیار روشن‌تر و شادتر است.

۵) نواردوزی

به دوخت نوارهای آماده که معمولا روی لباس، رومیزی، بقچه، روسری و .. دوخته می‌شود نواردوزی می گویند. نواردوزی یکی از دوخت های مکمل سوزن دوزی است که در لباس بلوچی نیز گاها استفاده می‌شود.

لباس بلوچی زنانه

لباس بلوچی زنانه از چندین قطعه تشکیل شده است که بدین شرح است:

۱. جامگ

«جامگ» که یک پیراهن بلند است و سه تکه از آن سوزن‌دوزی می‌شود. یکی تکه بالا تنه آن که به زی یا زیق می‌گویند، یکی جیب لباس که نامش گفتان یا گپتان است و قسمت سوزن‌دوزی دیگر سر آستین آن است که آن را آستینک می نامند.

۲. پاجامگ

پاجامک در لباس بلوچی شلوار گشاد و چین‌دار است و سر پاچه‌های آن سوزن‌دوزی می‌شود.

۳. سرپوش‌ها

«تکو (چارقد)» و «سریک» که بزرگ‌تر از تکو می‌باشد و پارچه مستطیل شکلی است به طول ۲ متر و عرض ۱ متر که زنان آن را از درازا بر سر می‌اندازند و یک سر آن را به طرف شانه رها می‌کنند. پارچه آن معمولا از حریر و رنگ‌های روشن (قرمز، زرد، آبی، بنفش، سبز) است و از قسمت جنوب مکران به طرف شمال تا حدودی از تنوع رنگ آن کاسته می‌شود. زنان مسن از رنگ‌های تیره استفاده می‌کنند.

۴. پاپوش‌ها

«سواس» نوعی دمپایی که از درخت یا از پورگ تهیه می‌شد. «موچی» نوعی کفش که به هنگام راه رفتن صدا می‌دهد. «کتوک» نوعی کفش که تخت آن چوب و با روکار کاموا در پا محکم می‌شود. «تک کول» این کفش از درختچه ای به نام داز تهیه می‌شود و به شکل سواس است.

۵.  زیورآلات

استفاده از زیورآلات هم در میان زنان بلوچ بسیار رایج است. گوشواره، پولک، پولوه، کیگ، پور (سینه ریز)، کید، سربند و مزبری از جمله زیورآلاتی است که استفاده می‌کنند.

لباس بلوچی مردانه

پاک: عمامه ای گرد که بر سر می‌بندند.

مسر: دستمال سر، شبیه عمامه می‌بندند.

کلاه سوپی: عرقچین است و در مسجد و عبادت برسر می‌گذارند.

چکن‌دوز: کلاه دست‌دوزی شده اعیانی است.

جامگ: جامه یا جامگ که برش و دوختن آن هنر مردان بلوچ بود. گریبان یا چاک یقه را با یک دکمه که بر درازی پیراهن دوخته می‌شد، می‌بستند و بندینکی از نخ بر قسمت چپ زیق می‌دوختند، دکمه را از طرف راست می‌بستند، چاک زیق باریک بود و تا انتهای سینه ادامه داشت، بر طرفین زیق دو آستین که می‌گفتند دوخته می‌شد، دهانه آستین گشاد بود و دارای دو جیب چهار گوش در طرفین پهلو بود که امروزه این لباس تحت تأثیر مد گاهی کوتاه، گاهی بلند و بستگی به مد روز و سلیقه پوشنده تغییر می‌کند.

لنگ: لنگ در لباس بلوچی پارچه‌ای است که به دور گردن می‌آویزند.

گنج پراک: زیر پیراهنی.

پاجامک: شلوار گشاد و چین‌دار بلوچی است؛ شلوار مردان بلوچ همانند شلوار مردان سیستانی پرچین و با لیفه‌های برگردان است، محل کشیدن بند شلوار را نیپگ می‌گویند. بند شلوار توسط بانوان بومی بافته می‌شود و برای دوخت آن از ۶ تا ۸ متر پارچه استفاده می‌کنند.

سرین‌بند: کمربندی است پارچه‌ای برای شلوار

شال: کت پشمی که زمستان می‌پوشند

سواس و پوزا: کفشی است که با برگ خرمای وحشی می‌بافند

دوبنده: پاافزاری است که با پوست گاو می‌سازند

کوش: کفش چرمی

کرو: جوراب پشمی برای زمستان

لباس بلوچی با این جزئیات بسیار زیبا نشان دهنده اصالت هنر در این منظقه است. اگر به معرفی انواع لباس های سنتی ایران علاقمند هستید، بخش فشن مجله ویتال را دنبال کنید.